Τρίτη 12 Φεβρουαρίου 2013

Μόνο η δημιουργία μηχανισμών ανακύκλωσης των πλεονασμάτων θα δώσει διέξοδο στην κρίση

Μόνο η δημιουργία μηχανισμών ανακύκλωσης των πλεονασμάτων θα δώσει διέξοδο στην κρίση
Πηγή: Express.gr  12/02/13-08:57 (καθημερινη οικονομικη εφημεριδα Εξπρες)

Των Αρχοντή Λ. Πάντσιου* και Καλλίνικου Κ. Νικολακόπουλου**

ΜΕΤΑ από τρία μνημόνια, ένα «κούρεμα» το 2012 του 53,5% της ονομαστικής αξίας των ομολόγων του ελληνικού Δημοσίου που κατείχε ο ιδιωτικός τομέας, συσσωρευμένη ύφεση την εξαετία 2008-2013 που προβλέπεται να αγγίξει ή και να υπερβεί το 25%, ανεργία που αγγίζει το 27%, υπερφορολόγηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων και νοικοκυριών και ένα βαρύγδουπο mea culpa από το ΔΝΤ όσον αφορά την υποεκτίμηση της επίδρασης του δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή μείωσης του ελλείμματος στην ύφεση, η ελληνική οικονομία εισέρχεται στις αρχές του 2013 σε μια αποφασιστική καμπή: μετά την (προσωρινή;) απομάκρυνση του ενδεχόμενου εξόδου της Ελλάδας από τη Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ) και τη θετικότερη αντιμετώπιση της Ελλάδας από τα διεθνή ΜΜΕ, τείνουν να δημιουργηθούν προσδοκίες για επιστροφή στην ανάπτυξη στα τέλη του 2013 με αρχές του 2014. Πόσο ρεαλιστικές είναι τέτοιες προσδοκίες; Και ευρύτερα στο πλαίσιο της ΖτΕ είναι πρόωρη η ανακούφιση που εκφράζεται από επίσημα χείλη αξιωματούχων όπως του Ollie Rehn και του Herman Van Rompuy ότι η κρίση στη ΖτΕ έχει ξεπερασθεί;

Σε άρθρο με θέμα «Συστημική κρίση και διαμάχες στην ευρωζώνη» που δημοσιεύθηκε το 2011 (στις αρχές ακόμα της κρίσης) από την Ελληνική Ένωση Τραπεζών σε τόμο με τίτλο «Η διεθνής κρίση, η κρίση στην ευρωζώνη και το ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα», οι συγγραφείς υποστήριζαν ότι η κρίση που δημιουργήθηκε στη ΖτΕ, με αφορμή την ελληνική κρίση χρέους, δεν ήταν απλά κρίση ενός κράτους-μέλους, αλλά οφειλόταν σε συστημικούς παράγοντες που συνδέονταν με την αρχιτεκτονική της ΖτΕ και ότι αν η ΖτΕ δεν δημιουργήσει αξιόπιστους μηχανισμούς αντιμετώπισης και αποτροπής κρίσεων, που οφείλονταν  σε μακροοικονομικές ανισορροπίες και ασύμμετρους κραδασμούς, το ευρώ θα αντιμετώπιζε πρόβλημα μεσοπρόθεσμης επιβίωσης.
Από τότε έχει κυλήσει «αρκετό νερό στ'Α αυλάκι»: τρεις χώρες συνολικά έχουν ενταχθεί στο μηχανισμό στήριξης (Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία), η Κύπρος βρίσκεται προ της εισόδου, η Ισπανία και η Ιταλία είδαν τα spreads στα δεκαετή τους ομόλογα να ανεβαίνουν σε υψηλά επίπεδα, το αξιόχρεο χωρών όπως η Γαλλία υποβαθμίσθηκε και η ΖτΕ έχει προχωρήσει με διστακτικά βήματα στην υιοθέτηση μέτρων όπως το πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων από την ΕΚΤ, με προϋπόθεση την ένταξη μιας χώρας σε καθεστώς μνημονίου και τη θεσμοθέτηση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM).
Παρά τη σχετική νηνεμία που φαίνεται να κυριαρχεί τους τελευταίους δύο μήνες στη ΖτΕ, βασικές συστημικές δομικές αδυναμίες παραμένουν, τα αποτελέσματα των οποίων θα επανεμφανισθούν εφόσον συνεχίσει να υφίσταται το υπόβαθρο δημιουργίας μακροοικονομικών ανισορροπιών. Η προσήλωση σε διαιώνιση πολιτικών λιτότητας (τις οποίες τώρα φαίνεται να τις εξορκίζει ακόμη και το ΔΝΤ) αυτοτελώς τείνει στη δημιουργία φυγόκεντρων δυνάμεων αποσταθεροποίησης του ευρώ και διάλυσης της συνοχής στη ΖτΕ.

Η υιοθέτηση του κοινού νομίσματος το 1999 βασίσθηκε περισσότερο σε πολιτικά και λιγότερο σε οικονομικά κριτήρια, παρά την τότε κριτική πολλών επιφανών οικονομολόγων (συμπεριλαμβανομένου ακόμη και του κορυφαίου νεοφιλελεύθερου-μονεταριστή Milton Friedman)  ότι τα οικονομικά θεμέλια ήταν σαθρά και ότι το ευρώ δεν θα μακροημέρευε.

Η ανατίμηση του ευρώ κατά 7% ως προς τα κύρια νομίσματα μέχρι το 2010 επηρέασε διαφορετικά τις χώρες της ΖτΕ: σε χώρες όπως η Γερμανία και η Φινλανδία υπήρξε μια πραγματική υποτίμηση ως 3,5%, ενώ χώρες όπως οι Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία και Ιρλανδία απώλεσαν ένα μεγάλο ποσοστό ανταγωνιστικότητας βιώνοντας μια πραγματική ανατίμηση που κυμάνθηκε από 5% ως 20%! Σε χώρες όπως η Γερμανία υπήρξε αμελητέα αύξηση στους μισθούς (μισθολογικό  dumping) και στην ιδιωτική κατανάλωση, ενώ στην Ισπανία και την Πορτογαλία παρατηρήθηκαν σημαντικές αυξήσεις τιμών και μισθών μέχρι το 2008, μαζί με την επενδυτική φούσκα των ακινήτων. Στην Ελλάδα, το μεγαλύτερο μέρος του ιδιωτικού τομέα είχε αυξήσεις μισθών κοντά στην παραγωγικότητα, ενώ υπήρξαν υπέρογκες αυξήσεις μισθών και διόγκωση του δημόσιου τομέα, με μέση ετήσια αύξηση του ΑΕΠ στο 3,7% μεταξύ του 1999 και την έναρξη της ύφεσης το 2008.

Οι ασύμμετρες επιπτώσεις του κοινού νομίσματος στην ανταγωνιστικότητα οδήγησαν σχηματικά στη δημιουργία ενός πλεονασματικού Βορρά και ενός ελλειμματικού Νότου: Γερμανία, Ολλανδία, Αυστρία και Φινλανδία είδαν τα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών τους να γίνονται διαρκώς πλεονασματικότερα, ενώ σε χώρες όπως οι Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία και Ελλάδα συνέβη το αντίθετο με τα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών τους να γίνονται διαρκώς ελλειμματικότερα.

Εφόσον οι ελλειμματικές χώρες της ΖτΕ δεν είχαν ανεξάρτητη νομισματική πολιτική, αλλά ούτε και δικό τους νόμισμα για να μπορέσουν να το υποτιμήσουν και να ανακτήσουν έτσι την  απολεσθείσα ανταγωνιστικότητα, υποχρεώθηκαν σε έναν φαύλο υφεσιακό κύκλο μέσω μιας επώδυνης, μονομερούς αναπροσαρμογής «εσωτερικής υποτίμησης» με μειώσεις μισθών και εισοδημάτων. Παρόμοια προγράμματα λιτότητας εφαρμόσθηκαν και εφαρμόζονται, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, στις χώρες που προσέφυγαν στο μηχανισμό του ESM, αλλά και σε χώρες όπως οι Ισπανία και Ιταλία, που είδαν τα spreads στα δεκαετή τους ομόλογα να ανεβαίνουν σε επικίνδυνα υψηλά επίπεδα. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα έναν μέσο ρυθμό ανάπτυξης στη ΖτΕ στο επίπεδο του 0,5% περίπου για την τετραετία 2009-2012 (-3,4% το 2009 και 0,1% το 2012). Οι χώρες του ευρωπαϊκού κέντρου-Βορρά είχαν αντίστοιχα: Γερμανία 0,8% (-5% το 2009 και 1% το 2012), Ολλανδία -0,5% (-3,7% το 2009 και -0,9% το 2012), Αυστρία 0,5% (-3,5% το 2009 και 0,6% το 2012) και Φινλανδία -0,6% (-8,5% το 2009 και 0,05% το 2012). Οι χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας-Νότου είχαν αντίστοιχα: Ιταλία -1,3% (-5,5% το 2009 και -2% το 2012), Ισπανία -1,2% (-3,7% το 2009 και -1,2% το 2012), Ιρλανδία -1% (-5,5% το 2009 και 0,9% το 2012), Πορτογαλία -1,4% (-2,9% το 2009 και -3% το 2012) και Ελλάδα -4,8% (-2,4% το 2009 και -6,4% το 2012).
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η θεσμοθέτηση του ESM και το πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων από την ΕΚΤ επέδρασαν μεν κατευναστικά στην κρίση, αλλά  ο θεραπευτικός τους χαρακτήρας είναι κατά πάσα πιθανότητα προσωρινός, αφού δεν δημιουργούνται μηχανισμοί που αφενός θα αντιμετωπίζουν βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα πιθανές μακροοικονομικές ανισορροπίες και αφετέρου θα τις αποτρέπουν μακροπρόθεσμα.
Οι ενδεχόμενες μακροοικονομικές ανισορροπίες θα πρέπει λοιπόν να αντιμετωπίζονται συμμετρικά: η μονοσήμαντη τοποθέτηση του βάρους της προσαρμογής ολοκληρωτικά στις ελλειμματικές χώρες με επώδυνα μέτρα ύφεσης που δοκιμάζουν στο έπακρο τις αντοχές μιας κοινωνίας και απειλούν με ρήξη τον κοινωνικό της ιστό, πολιτικές που αποτελούν κύριο συστατικό της μέχρι τούδε ακολουθούμενης πολιτικής (με τις όποιες αυτοκριτικές περί υπερβολικής δόσης του φαρμάκου που ακούγονται τελευταία), ενέχει κινδύνους δημιουργίας μιας υφεσιακής δίνης συνολικά για τη ΖτΕ. Προγράμματα αναπροσαρμογής θα είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας αν συνοδεύονταν και από αντίστοιχες πολιτικές  που θα έκαναν την αναπόφευκτη ύφεση στις ελλειμματικές χώρες λιγότερο επώδυνη και μακρά και με καλύτερες προοπτικές ταχύτερης ανάκαμψης. Για παράδειγμα, η προσπάθεια μείωσης των διπλών ελληνικών ελλειμμάτων (δημοσιονομικών και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών) θα μπορούσε να συνοδευθεί από τη μεταβίβαση πόρων στον παραγωγικό ιστό της ελληνικής οικονομίας (και σε κάθε ελλειμματική οικονομία της ΖτΕ) μέσω μιας συνεκτικής οικονομικής διακυβέρνησης που θα αντιστοίχιζε τη νομισματική με τη δημοσιονομική αρχή (αντιμετωπίζοντας έτσι το πρόβλημα της ρευστότητας) και θα εξισορροπούσε τον πλεονασματικό Βορρά με τον ελλειμματικό Νότο (αντιμετωπίζοντας έτσι το πρόβλημα ασύμμετρων κραδασμών).

Συμπερασματικά, είναι αμφίβολο το κατά πόσο τα προγράμματα μονομερούς λιτότητας θα δώσουν τελική λύση στην κρίση της ΖτΕ. Αυτό που καθίσταται αναγκαίο για μια θετική προοπτική της ΖτΕ, εν μέσω μιας συστημικής κρίσης, είναι η υιοθέτηση μιας αναπτυξιακής πολιτικής μέσω της υιοθέτησης μιας νέας αρχιτεκτονικής της ευρωζώνης που θα περιλαμβάνει:

(α) Βραχυπρόθεσμες/μεσοπρόθεσμες λύσεις:
-Αμφίδρομος έλεγχος ελλειμμάτων/πλεονασμάτων στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών,
-Ταυτόχρονη υιοθέτηση μηχανισμών αντιμετώπισης του χρέους (νέος ρόλος για την ΕΚΤ, μεγαλύτερη ευελιξία και υψηλότερη κεφαλαιοποίηση του ESM, εμβάθυνση οικονομικής διακυβέρνησης και έκδοση ευρωομολόγων)
-Μεταβίβαση δημοσιονομικών πόρων από πλεονασματικές σε ελλειμματικές χώρες
-Υιοθέτηση πολιτικών που αυξάνουν τη ζήτηση στις πλεονασματικές χώρες (π.χ. μεγαλύτερες αυξήσεις μισθών και συντάξεων).
(β) Μακροπρόθεσμες λύσεις:
-Πλήρης πολιτική και οικονομική ενοποίηση με θεσμοθέτηση συμμετρικού μηχανισμού ελέγχου ανισορροπιών για μια αμφίδρομη, συμμετρική εξισορρόπηση στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών χωρών με απώτερο στόχο την πρόληψη κρίσεων. Ένας τέτοιος θεσμός θα βασιζόταν στο Σχέδιο Keynes, που ηττήθηκε το 1944 στο Bretton Woods από το Σχέδιο White (ο Harry Dexter-White ήταν αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ) και είχε αναπτυξιακό χαρακτήρα, επιβάλλοντας την αύξηση των εισαγωγών των πλεονασματικών χωρών από τις ελλειμματικές χώρες.
Καταληκτικά, η εμμονή σε υφεσιακές πολιτικές ελέγχου μόνο των ελλειμμάτων, βυθίζει σε ύφεση πολλές χώρες και εξαπλώνεται σε όλη τη ΖτΕ με ρυθμό ντόμινο, με αποτέλεσμα τη μεγάλη αύξηση του κίνδυνου να οδηγηθούμε σε έντονους κραδασμούς και διευρυμένες κοινωνικές αναταραχές. Μόνο η δημιουργία μηχανισμών που βραχυπρόθεσμα θα ανακυκλώνουν δημιουργικά τα πλεονάσματα και μακροπρόθεσμα θα αποθαρρύνουν τη δημιουργία υπερβολικών ανισορροπιών, θα δώσουν μακροπρόθεσμες προοπτικές στη ΖτΕ.

* Ο Αρχοντής Λ. Πάντσιος είναι δρ Οικονομικών Επιστημών, καθηγητής Οικονομίας και εκτελεστικός πρύτανης στο Αμερικανικό Κολέγιο Θεσσαλονίκης (ACT), apantsio@act.edu
** Ο Καλλίνικος Κ. Νικολακόπουλος είναι οικονομολόγος με 2ετές μάστερ  τραπεζικής/χρηματοοικονομικής - αναλυτής πληρ/κών συστημάτων με 2ετές μάστερ, nikokal02@yahoo.gr, www.kallinikosnikolakopoulos.blogspot.com

Παρασκευή 8 Φεβρουαρίου 2013

Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΖΩΝΗΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩ: ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΞΟΔΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΖΩΝΗΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩ: ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΞΟΔΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ
των Αρχοντή Λ. Πάντσιου* και Καλλίνικου Κ. Νικολακόπουλου**  5/2/2013

Μετά από τρία Μνημόνια, ένα «κούρεμα» το 2012 του 53,5% της ονομαστικής αξίας των ομολόγων του Ελληνικού δημοσίου που κατείχε ο ιδιωτικός τομέας, συσσωρευμένη ύφεση την εξαετία 2008-2013 που προβλέπεται να αγγίξει ή και να υπερβεί το 25%, ανεργία που αγγίζει το 27%, υπερφορολόγηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων και νοικοκυριών και ένα βαρύγδουπο mea culpa από το ΔΝΤ όσον αφορά στην υποεκτίμηση της επίδρασης του δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή μείωσης του ελλείμματος στην ύφεση, η Ελληνική οικονομία εισέρχεται στις αρχές του 2013 σε μια αποφασιστική καμπή: μετά την (προσωρινή;) απομάκρυνση του ενδεχόμενου εξόδου της Ελλάδας από τη Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ) και τη θετικότερη αντιμετώπιση της Ελλάδας από τα διεθνή ΜΜΕ, τείνουν να δημιουργηθούν προσδοκίες για επιστροφή στην ανάπτυξη στα τέλη του 2013 με αρχές του 2014. Πόσο ρεαλιστικές είναι τέτοιες προσδοκίες; Και ευρύτερα στο πλαίσιο της ΖτΕ, είναι πρόωρη η ανακούφιση που εκφράζεται από επίσημα χείλη αξιωματούχων όπως του Ollie Rehn και του Herman Van Rompuy ότι η κρίση στη ΖτΕ έχει ξεπερασθεί;
Σε άρθρο με θέμα «Συστημική Κρίση και Διαμάχες στην Ευρωζώνη» που δημοσιεύθηκε το 2011 (στις αρχές ακόμα της κρίσης) από την Ελληνική Ένωση Τραπεζών σε τόμο με τίτλο «Η Διεθνής Κρίση, η Κρίση στην Ευρωζώνη και το Ελληνικό Χρηματοπιστωτικό Σύστημα», οι συγγραφείς υποστήριζαν ότι η κρίση που δημιουργήθηκε στη ΖτΕ, με αφορμή την Ελληνική κρίση χρέους, δεν ήταν απλά κρίση ενός κράτους-μέλους, αλλά οφειλόταν σε συστημικούς παράγοντες που συνδέονταν με την αρχιτεκτονική της ΖτΕ και ότι αν η ΖτΕ δεν δημιουργήσει αξιόπιστους μηχανισμούς αντιμετώπισης και αποτροπής κρίσεων, που οφείλονταν  σε μακροοικονομικές ανισορροπίες και ασύμμετρους κραδασμούς, το ευρώ θα αντιμετώπιζε πρόβλημα μεσοπρόθεσμης επιβίωσης.
Από τότε έχει κυλήσει «αρκετό νερό στ’ αυλάκι»: τρεις χώρες συνολικά έχουν ενταχθεί στον μηχανισμό στήριξης (Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία), η Κύπρος βρίσκεται προ της εισόδου, η Ισπανία και Ιταλία είδαν τα spreads στα δεκαετή τους ομόλογα να ανεβαίνουν σε υψηλά επίπεδα, το αξιόχρεο χωρών όπως η Γαλλία υποβαθμίσθηκε και η ΖτΕ έχει προχωρήσει με διστακτικά βήματα στην υιοθέτηση μέτρων όπως το πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων από την ΕΚΤ, με προϋπόθεση την ένταξη μιας χώρας σε καθεστώς μνημονίου, και τη θεσμοθέτηση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM).
Παρά τη σχετική νηνεμία που φαίνεται να κυριαρχεί τους τελευταίους δύο μήνες στη ΖτΕ, βασικές συστημικές δομικές αδυναμίες παραμένουν, τα αποτελέσματα των οποίων θα επανεμφανισθούν εφόσον συνεχίσει να υφίσταται το υπόβαθρο δημιουργίας μακροοικονομικών ανισορροπιών. Η προσήλωση σε διαιώνιση πολιτικών λιτότητας (που οποίες τώρα φαίνεται να τις εξορκίζει ακόμη και το ΔΝΤ), αυτοτελώς τείνει στη δημιουργία φυγόκεντρων δυνάμεων αποσταθεροποίησης του ευρώ και διάλυσης της συνοχής στη ΖτΕ.
Η υιοθέτηση του κοινού νομίσματος το 1999, βασίσθηκε περισσότερο σε πολιτικά και λιγότερο σε οικονομικά κριτήρια, παρά την τότε κριτική πολλών επιφανών οικονομολόγων (συμπεριλαμβανομένου ακόμη και του κορυφαίου νεοφιλελεύθερου–μονεταριστή Milton Friedman)  ότι τα οικονομικά θεμέλια ήταν σαθρά και ότι το ευρώ δεν θα μακροημέρευε.
Η ανατίμηση του ευρώ κατά 7% ως προς τα κύρια νομίσματα μέχρι το 2010, επηρέασε διαφορετικά τις χώρες της ΖτΕ: σε χώρες όπως η Γερμανία και η Φιλανδία υπήρξε μια πραγματική υποτίμηση ως 3,5%, ενώ χώρες όπως οι Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία και Ιρλανδία απώλεσαν ένα μεγάλο ποσοστό ανταγωνιστικότητας βιώνοντας μια πραγματική ανατίμηση που κυμάνθηκε από 5% ως 20%! Σε χώρες όπως η Γερμανία υπήρξε αμελητέα αύξηση στους μισθούς (μισθολογικό  dumping) και στην ιδιωτική κατανάλωση, ενώ στην Ισπανία και Πορτογαλία παρατηρήθηκαν σημαντικές αυξήσεις τιμών και μισθών μέχρι το 2008, μαζί με την επενδυτική φούσκα των ακινήτων. Στην Ελλάδα, το μεγαλύτερο μέρος του ιδιωτικού τομέα είχε αυξήσεις μισθών κοντά στην παραγωγικότητα, ενώ υπήρξαν υπέρογκες αυξήσεις μισθών και διόγκωση του δημόσιου τομέα, με μέση ετήσια αύξηση του ΑΕΠ στο 3,7% μεταξύ του 1999 και την έναρξη της ύφεσης το 2008.
Οι ασύμμετρες επιπτώσεις του κοινού νομίσματος στην ανταγωνιστικότητα, οδήγησαν σχηματικά στη δημιουργία ενός πλεονασματικού Βορρά και ενός ελλειμματικού Νότου: Γερμανία, Ολλανδία, Αυστρία και Φιλανδία είδαν τα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών τους να γίνονται διαρκώς πλεονασματικότερα, ενώ σε χώρες όπως οι Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία και Ελλάδα συνέβη το αντίθετο με τα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών τους να γίνονται διαρκώς ελλειμματικότερα.
Εφόσον οι ελλειμματικές χώρες της ΖτΕ δεν είχαν ανεξάρτητη νομισματική πολιτική, αλλά ούτε και δικό τους νόμισμα για να μπορέσουν να το υποτιμήσουν και να ανακτήσουν έτσι την  απωλεσθείσα ανταγωνιστικότητα, υποχρεώθηκαν σε έναν φαύλο υφεσιακό κύκλο μέσω μιας επώδυνης, μονομερούς αναπροσαρμογής «εσωτερικής υποτίμησης» με μειώσεις μισθών και εισοδημάτων. Παρόμοια προγράμματα λιτότητας εφαρμόσθηκαν και εφαρμόζονται, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, στις χώρες που προσέφυγαν στον μηχανισμό του ESM, αλλά και σε χώρες όπως οι Ισπανία και Ιταλία, που είδαν τα spreads στα δεκαετή τους ομόλογα να ανεβαίνουν σε επικίνδυνα υψηλά επίπεδα. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα έναν μέσο ρυθμό ανάπτυξης στη ΖτΕ στο επίπεδο του 0,5% περίπου για την τετραετία 2009-2012 (-3,4% το 2009 και 0,1% το 2012). Οι χώρες του ευρωπαϊκού κέντρου-Βορρά είχαν αντίστοιχα: Γερμανία 0,8% ( -5% το 2009 και 1% το 2012), Ολλανδία -0,5% (-3,7% το 2009 και -0,9% το 2012), Αυστρία 0,5% (-3,5% το 2009 και 0,6% το 2012) και Φιλανδία -0,6% (-8,5% το 2009 και 0,05% το 2012).   Οι χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας-Νότου είχαν αντίστοιχα: Ιταλία -1,3% (-5,5% το 2009 και -2% το 2012), Ισπανία -1,2% (-3,7% το 2009 και -1,2% το 2012), Ιρλανδία -1% (-5,5% το 2009 και 0,9% το 2012), Πορτογαλία -1,4% (-2,9% το 2009 και -3% το 2012) και Ελλάδα -4,8% (-2,4% το 2009 και -6,4% το 2012).
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η θεσμοθέτηση του ESM και το πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων από την ΕΚΤ, επέδρασαν μεν κατευναστικά στην κρίση, αλλά  ο θεραπευτικός τους χαρακτήρας είναι κατά πάσα πιθανότητα προσωρινός, αφού δεν δημιουργούνται μηχανισμοί που αφενός θα αντιμετωπίζουν βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα πιθανές μακροοικονομικές ανισορροπίες και αφετέρου θα τις αποτρέπουν μακροπρόθεσμα.
Οι ενδεχόμενες μακροοικονομικές ανισορροπίες θα πρέπει λοιπόν να αντιμετωπίζονται συμμετρικά: η μονοσήμαντη τοποθέτηση του βάρους της προσαρμογής ολοκληρωτικά στις ελλειμματικές χώρες με επώδυνα μέτρα ύφεσης που δοκιμάζουν στο έπακρο τις αντοχές μιας κοινωνίας και απειλούν με ρήξη τον κοινωνικό της ιστό, πολιτικές που αποτελούν κύριο συστατικό της μέχρι τούδε ακολουθούμενης πολιτικής (με τις όποιες αυτοκριτικές περί υπερβολικής δόσης του φαρμάκου που ακούγονται τελευταία), ενέχει κινδύνους δημιουργίας μιας υφεσιακής δίνης συνολικά για τη ΖτΕ. Προγράμματα αναπροσαρμογής θα είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας αν συνοδευόταν και από αντίστοιχες πολιτικές  που θα έκαναν την αναπόφευκτη ύφεση στις ελλειμματικές χώρες λιγότερο επώδυνη και μακρά και με καλύτερες προοπτικές ταχύτερης ανάκαμψης. Για παράδειγμα, η προσπάθεια μείωσης των διπλών ελληνικών ελλειμμάτων (δημοσιονομικών και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών) θα μπορούσε να συνοδευθεί από την μεταβίβαση πόρων στον παραγωγικό ιστό της ελληνικής οικονομίας (και σε κάθε ελλειμματική οικονομία της ΖτΕ) μέσω μιας συνεκτικής οικονομικής διακυβέρνησης που θα αντιστοίχιζε τη νομισματική με τη δημοσιονομική αρχή (αντιμετωπίζοντας έτσι το πρόβλημα της ρευστότητας) και θα εξισορροπούσε τον πλεονασματικό Βορρά με τον ελλειμματικό Νότο (αντιμετωπίζοντας έτσι το πρόβλημα ασύμμετρων κραδασμών).
Συμπερασματικά, είναι αμφίβολο το κατά πόσο τα προγράμματα μονομερούς λιτότητας θα δώσουν τελική λύση στην κρίση της ΖτΕ. Αυτό που καθίσταται αναγκαίο για μια θετική προοπτική της ΖτΕ, εν μέσω μιας συστημικής κρίσης, είναι η υιοθέτηση μιας αναπτυξιακής πολιτικής μέσω της υιοθέτησης μιας νέας αρχιτεκτονικής της ευρωζώνης που θα περιλαμβάνει:
(α) Βραχυπρόθεσμες/μεσοπρόθεσμες λύσεις:
-Αμφίδρομος έλεγχος ελλειμμάτων/πλεονασμάτων στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών,
-Ταυτόχρονη υιοθέτηση μηχανισμών αντιμετώπισης του χρέους (νέος ρόλος για την ΕΚΤ, μεγαλύτερη ευελιξία και υψηλότερη κεφαλαιοποίηση του ESM, εμβάθυνση οικονομικής διακυβέρνησης και έκδοση ευρωομολόγων),
-Μεταβίβαση δημοσιονομικών πόρων από πλεονασματικές σε ελλειμματικές χώρες και
-Υιοθέτηση πολιτικών που αυξάνουν τη ζήτηση στις πλεονασματικές χώρες (π.χ. μεγαλύτερες αυξήσεις μισθών και συντάξεων).
(β) Μακροπρόθεσμες λύσεις:
-Πλήρης πολιτική και οικονομική ενοποίηση με θεσμοθέτηση συμμετρικού μηχανισμού ελέγχου ανισορροπιών για μια αμφίδρομη, συμμετρική εξισορρόπηση στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών χωρών με απώτερο στόχο την πρόληψη κρίσεων. Ένας τέτοιος θεσμός θα βασιζόταν στο Σχέδιο Keynes, που ηττήθηκε το 1944 στο Bretton Woods από το Σχέδιο White (ο Harry Dexter-White ήταν αναπληρωτής Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ) και είχε αναπτυξιακό χαρακτήρα, επιβάλλοντας την αύξηση των εισαγωγών των πλεονασματικών χωρών από τις ελλειμματικές χώρες.
Καταληκτικά, η εμμονή σε υφεσιακές πολιτικές ελέγχου μόνο των ελλειμμάτων, βυθίζει σε ύφεση πολλές χώρες και εξαπλώνεται σε όλη τη ΖτΕ με ρυθμό ντόμινο, με αποτέλεσμα την μεγάλη αύξηση του κίνδυνου να οδηγηθούμε  σε έντονους κραδασμούς και διευρυμένες κοινωνικές αναταραχές. Μόνο η δημιουργία μηχανισμών που βραχυπρόθεσμα θα ανακυκλώνουν δημιουργικά τα πλεονάσματα και μακροπρόθεσμα θα αποθαρρύνουν τη δημιουργία υπερβολικών ανισορροπιών, θα δώσουν μακροπρόθεσμες προοπτικές στη ΖτΕ.

* Ο Αρχοντής Λ. Πάντσιος είναι Δρ. Οικονομικών Επιστημών, Καθηγητής Οικονομίας και Εκτελεστικός Πρύτανης στο Αμερικανικό Κολέγιο Θεσσαλονίκης (ACT), apantsio@act.edu
** Ο Καλλίνικος Κ. Νικολακόπουλος είναι οικονομολόγος με 2ετές μάστερ  τραπεζικής/χρηματοοικονομικής - αναλυτής πληρ/κών συστημάτων με 2ετές μάστερ, nikokal02@yahoo.gr, www.kallinikosnikolakopoulos.blogspot.com