Η νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, η χρηματοοικονομική κρίση του 2008, οι συνέπειες και η συνέχεια…..(2ο μέρος)

Η νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, η χρηματοοικονομική κρίση του 2008, οι συνέπειες και η συνέχεια…..(2^ο μέρος)

Του Καλλίνικου Κ. Νικολακόπουλου * 27/6/2013

Η παγκόσμια κρίση έχει εστιασθεί μέχρι σήμερα στις ‘δυτικές’ περιοχές της γης, από τις οποίες άλλωστε και έχει πυροδοτηθεί το 2007-2008. Οι αναδυόμενες χώρες, δεν επιλέγουν μέχρι στιγμής τη ρήξη με την παλιά και εξαντλημένη παγκόσμια τάξη πραγμάτων και δεν παρέχουν νέες κατευθύνσεις για την περαιτέρω πορεία και ανάπτυξη του παγκόσμιου συστήματος. Προτιμούν να παραμένουν ‘χρηματοδότες’ της παλιάς τάξης πραγμάτων, ακόμη και κατά τη σημερινή καταστροφική-υφεσιακή  πορεία της. Παρότι το σενάριο του 1930 ενεργοποιήθηκε με τις ανταγωνιστικές νομισματικές υποτιμήσεις, σήμερα το ισοδύναμο αποτέλεσμα εξασφαλίζεται με τη γενίκευση σε παγκόσμια κλίμακα της πολιτικής των ανταγωνιστικών υφέσεων, που επιταχύνουν την παγκόσμια αποδυνάμωση. Εάν ο διεθνής ανταγωνισμός στο νομισματικό επίπεδο αποδείχθηκε επικίνδυνος στο παρελθόν, σήμερα ο ίδιος παγκόσμιος ανταγωνισμός στο επίπεδο της από τα πάνω επιβαλλόμενης διοργάνωσης των ανταγωνιστικών υφέσεων μπορεί να αποδειχθεί πολύ πιο επικίνδυνος. Εκτιμάται ότι με τους σημερινούς ρυθμούς το παγκόσμιο σύστημα δεν θα έχει επιστρέψει στις επιδόσεις του 2007. παρά μόνο μετά το 2015. Δεν ήταν αναγκαίο τα σημερινά υψηλά επίπεδα του χρέους, να επιβάλουν την οικονομική επιβράδυνση που παρατηρείται σήμερα στις ‘δυτικές’ υπερχρεωμένες οικονομίες. Η  διατήρηση υψηλών ρυθμών ανάπτυξης, αντίθετα, είναι η αναγκαία και ικανή προϋπόθεση για την αποπληρωμή των χρεών και την εξασφάλιση των δανειστών παγκοσμίως. Είναι κλασικό το ιστορικό παράδειγμα, αμέσως μετά τη λήξη του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν το αμερικανικό ομοσπονδιακό χρέος είχε ανέλθει στο 135% του ΑΕΠ  και μετά την πάροδο τριών δεκαετιών αυτό είχε κατέλθει σε 35% του ΑΕΠ. Αυτό συνέβη λόγω ακριβώς των έντονων ρυθμών ανάπτυξης που είχαν επιτευχθεί στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα 1945-1975, αλλά και λόγω του αναπτυχθέντος πληθωρισμού που υποτίμησε την αξία του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ, επιτρέποντας την εξυπηρέτησή του και τη ραγδαία μείωσή του.

Οι διεθνείς δανειστές σήμερα επιβάλλουν υφεσιακές και αποπληθωριστικές πολιτικές στους οφειλέτες, συμπιέζοντας τις τιμές των αγαθών, των υπηρεσιών και των εισοδημάτων, ενώ ταυτόχρονα η ονομαστική αξία των χρεών παραμένει  αμείωτη. Έτσι υπάρχει επιβάρυνση που αυξάνει το χρέος ως ποσοστό των διαθέσιμων εισοδημάτων, καθιστώντας δυσχερέστατη έως αδύνατη την τήρηση της αποπληρωμής του χρέους με αισθητά μειωμένα εισοδήματα. Αυτές οι υφεσιακές πολιτικές, καθιστούν ουσιαστικά ανέφικτη την αποπληρωμή των χρεών. Με αναλλοίωτες αυτές τις πολιτικές και εξυπηρέτηση του σημερινού επιπέδου του χρέους, είναι ουσιαστικά αδύνατο να υπάρξει οποιαδήποτε ανόρθωση των οικονομιών, τουλάχιστο στο ορατό μέλλον.  Αντίθετα, το αναμενόμενο είναι μια μακρά περίοδος μεγάλης οικονομικής και κοινωνικής καταστροφής και όχι μόνο στασιμότητας. Κατά πολλούς οικονομολόγους, η σημερινή κρίση δεν θεωρείται μια κλασική κυκλική κρίση του παγκόσμιου καπιταλισμού, αλλά χαρακτηρίζεται ως διαρθρωτική, με εικαζόμενη μακρά διάρκεια. Μια οικονομία που βρίσκεται σε συνεχόμενη και διαρκή ύφεση δεν μπορεί ουσιαστικά να μεταρρυθμισθεί και να αλλάξει, ενώ αντίθετα μια οικονομία με θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης είναι πιο ευέλικτη και προσαρμόσιμη σε αλλαγές και αναγκαίες προσαρμογές. Μόνο η ανάπτυξη διορθώνει και απορροφά τα ελλείμματα, ενώ η ύφεση στην ουσία τα εκτρέφει και τα ανατροφοδοτεί.

Κατά τη διάρκεια της τωρινής κρίσης, από το 2008, οι οφειλέτριες χώρες ακολουθούν με αδιαλλαξία τις πολιτικές ακραίας λιτότητας, υπό την αυστηρή εποπτεία των δανειστών τους. Οι πραγματικές οικονομίες συνεχώς επιβραδύνονται, με έντονα αισθητό το φαινόμενο της μεγάλης ανεργίας (π.χ. η Ελλάδα έχει >27% ανέργους του οικονομικά ενεργού πληθυσμού με το  μεγαλύτερο ποσοστό στην ΕΕ, ακολουθούμενη με βραχεία κεφαλή από την Ισπανία). Από την άλλη μεριά, παρατηρείται επιτάχυνση της συσσώρευσης και συγκέντρωσης υψηλών εισοδημάτων. Η δημιουργία νέου πρόσθετου εισοδήματος είναι μεν ουσιαστικά αδύνατη, αλλά επιταχύνονται άλλες μη παραγωγικές μορφές συγκέντρωσης του πλούτου, κυρίως από μεταφορά, οξύνοντας και εμβαθύνοντας τις εισοδηματικές ανισότητες στην τρέχουσα συγκυρία της οικονομικής επιβράδυνσης. Στις ΗΠΑ π.χ., σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν κάτω από το επίσημο όριο της φτώχειας έχει υπερβεί το 16% του συνολικού πληθυσμού  και είναι ο υψηλότερος ποτέ (46 εκατομμύρια άτομα είναι καταγραμμένοι στα καθημερινά λαϊκά συσσίτια). Σύμφωνα ακόμη και με εκτίμηση, του Σεπτεμβρίου 2011, του αμαρτωλού ΔΝΤ «το σημαντικότερο πρόβλημα της εποχής μας είναι ότι μια μειοψηφία της τάξης του 1% του παγκόσμιου πληθυσμού οικειοποιείται >14% του παγκόσμιου εισοδήματος, ενώ το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού οικειοποιείται <1% του παγκόσμιου εισοδήματος». Η υστέρηση της παγκόσμιας κατανάλωσης είναι σήμερα ανεπίλυτο πρόβλημα, χωρίς ουσιαστική διαφαινόμενη λύση από οπουδήποτε. Με τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές αγορές ευρισκόμενες σε κατάσταση στασιμότητας και επιβράδυνσης,  οι αναδυόμενες δεν μπορούν να αντισταθμίσουν το κενό που δημιουργείται, αλλά ούτε οι αντίστοιχες νέες χώρες προσβλέπουν σε τέτοιου είδους στόχευση. Η αυξανόμενη ανισότητα εισοδημάτων και εσόδων δεν μπορεί να αποτελεί λύση, αλλά προσθέτει επιπλέον προβλήματα στο ήδη αρχικά υπάρχον.

Στην ΕΕ και την ευρωζώνη, οι πολιτικές ακραίας και παρατεταμένης λιτότητας έχει γίνει σαφές ότι υπονομεύουν οποιαδήποτε δυνατότητα οικονομικής ανάκαμψης. Αυτές οι πολιτικές δεν σταθεροποιούν την ευρωπαϊκή οικονομία, που χρειάζεται απαραίτητα επιλογές ανόρθωσής της και αυξημένη ομοσπονδιακή αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών-μελών της. Το ευρωπαϊκό δημόσιο χρέος έχει λάβει εκρηκτικές-δραματικές διαστάσεις, λόγω του κάκιστου χειρισμού του, νεοφιλελεύθερης έμπνευσης, από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. H EKT (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) δεν λειτουργεί ως όφειλε, αναλαμβάνοντας τα χρέη των χωρών-μελών της ευρωζώνης ως δανειστής ύστατης καταφυγής αλλά και ως τελικός πιστωτής για τα συναπτόμενα εντός της ευρωζώνης χρέη, όπως συμβαίνει με όλες τις κεντρικές τράπεζες παγκοσμίως σε όλες τις κοινές νομισματικές περιοχές (ΗΠΑ, Βρετανία, Ιαπωνία, Κίνα κλπ). Είναι παράλογο ένα νόμισμα να τίθεται σε διαρκή αμφισβήτηση-αμφιβολία ύπαρξης, εξαιτίας του υψηλού χρέους του αντίστοιχου κράτους προς τους πολίτες του. Αν εντός ευρωζώνης, κάποιοι είναι οφειλέτες στο ευρώ, κάποιοι άλλοι είναι πιστωτές στο ίδιο νόμισμα και η όλη αρχιτεκτονική της δόμησης ενός κοινού νομίσματος και διαχείρισης των χρεών που συνάφθηκαν σε αυτό, αντιβαίνει σε οποιαδήποτε θεωρία και πρακτική μιας κοινής νομισματικής περιοχής, αλλά και σε οποιοδήποτε κανόνα κοινής λογικής.

Παρά τη συνεχή παλινωδία των δημόσιων λόγων, τη βραδυπορία στη λήψη των αποφάσεων στην Ευρώπη και την παταγώδη αποτυχία στους τιθέμενος δημοσιονομικούς στόχους, η εφαρμογή πολιτικών ακραίας λιτότητας στις χώρες της ευρωζώνης και της ΕΕ επεκτείνεται και εντείνεται. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, η κατανάλωση ανέρχεται στις ΗΠΑ στο 71% του ΑΕΠ και στην Ευρώπη στο 66%. Οι πολιτικές λιτότητας που περικόπτουν την κατανάλωση στην Ευρώπη, οδηγούν μαθηματικά στην εξασθένηση και αποσταθεροποίηση του παγκόσμιου εισοδήματος (εκτός του ευρωπαϊκού και αμερικανικού). Οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές εξαγωγές εκπροσωπούν μόνο το 10% του ΑΕΠ των αναπτυγμένων ‘δυτικών’ οικονομιών, πράγμα που σημαίνει ότι το 90% του ευρωπαϊκού και αμερικανικού παραγόμενου προϊόντος εξαρτάται αποκλειστικά από την εσωτερική κατανάλωση σε αυτές τις περιοχές, δηλαδή η εσωτερική αγορά τους εξακολουθεί να είναι η κύρια αγορά. Κάθε περικοπή εσωτερικής ζήτησης σε αυτές, μπορεί να ερμηνευθεί μόνο ως μια κίνηση αυτοκτονίας. Κάθε επιπλέον αύξηση της εισοδηματικής ανισότητας στις αναπτυγμένες οικονομίες, δεν βελτιώνει την ανταγωνιστικότητά τους, εξαιτίας της υψηλής εξάρτησής τους από τις εσωτερικές αγορές. Αντίθετα την υπονομεύει διαρκώς, αποσταθεροποιώντας τις συνθήκες λειτουργίας της παραγωγικής αλυσίδας μη δημιουργώντας θετικές προϋποθέσεις για πρόσθετη ανάπτυξη. Οι πολιτικές αυτές στη σημερινή οικονομική συγκυρία προκαλούν συνεχώς μεγαλύτερη εισοδηματική ανισότητα, σε Ευρώπη και ΗΠΑ, προκαλώντας επιτάχυνση της υφεσιακής δυναμικής και ωθώντας σε μια ατέρμονα πτωτική τάση. Ακόμη, με την εφαρμογή αυτών των πολιτικών, αυξάνεται το ειδικό βάρος των δανείων ως ποσοστό των εισοδημάτων και η αποπληρωμή τους γίνεται δυσχερέστατη.   

Δίνοντας απόλυτη προτεραιότητα στην απεμπλοκή από τα χρέη, η παγκόσμια οικονομία παραδίδεται στην πτωτική δυναμική της ύφεσης, αποσταθεροποιώντας την αποσταθεροποιεί ακόμη περισσότερο. Όσο τίθεται ως προτεραιότητα η αποπληρωμή των χρεών, τόσο περισσότερο επιταχύνεται και βαθαίνει η ύφεση σε κάθε υπερχρεωμένη οικονομία, αφαιρώντας ρευστότητα από την οικονομία, με τραγική συνέπεια την επιβράδυνση και την ύφεση. Η οικονομία παράγει συνεχώς μικρότερο εισόδημα, καθιστώντας τις αποπληρωμές του χρέους διαρκώς και πιο αβέβαιες. Για τις ευρωπαϊκές χώρες-μέλη έχει απαγορευθεί η δημιουργία πρόσθετων ποσοτήτων  νομίσματος, εκθέτοντας τα κράτη στις χρηματαγορές και στις πιστοληπτικές αξιολογήσεις των ιδιωτικών  οίκων. Τα κράτη ‘ιδιωτικοποιούνται’, εναποθέτοντας  την κυριαρχική ιδιότητα της αυτοχρηματοδότησής τους στην εγγενή αστάθεια και ευθραυστότητα των χρηματιστικών αγορών, από την οποία και αποκλειστικά εξαρτώνται. Εάν τα κράτη ή η ΕΚΤ είχαν διατηρήσει και ασκούσαν το εκδοτικό τους  προνόμιο, όπως ακριβώς συμβαίνει σε κάθε νομισματική περιοχή του κόσμου, αυτό δεν θα ήταν εφικτό. Η τρέχουσα αστάθεια των χρηματαγορών αποσταθεροποιεί σήμερα όχι μόνο τις οικονομίες, αλλά επίσης τη λειτουργία των διεθνών και διακρατικών θεσμών και ολόκληρο το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας-σταθεροποίησης των οικονομιών είναι έρμαιο  σήμερα της αστάθεια των ‘αγορών’. Το πραγματικό πλέον ζήτημα δεν είναι μόνο το δημόσιο χρέος, αλλά και το αναγκαίο θεσμικό πλαίσιο για τη διασφάλιση των λειτουργιών της οικονομίας. 

Σήμερα δεν υπάρχουν πλέον κυρίαρχα κράτη και το αποκαλούμενο δημόσιο χρέος ,αντιμετωπίζεται πλέον από τις αγορές και τους αξιολογικούς οίκους ως ιδιωτικό. Η Ευρώπη περιέρχεται σε κρίση αξιοπιστίας, έχοντας διαγράψει κάθε έννοια κυριαρχίας , είτε εθνικής είτε ευρωπαϊκής, και μαζί της έχει επίσης εκλείψει κάθε έννοια τελικού πληρωτή των χρεών που συνάπτονται στην περιοχή του ευρώ. Το χρηματιστικό κεφάλαιο έχει αναλάβει την παγκόσμια ηγεμονία, επεκτείνοντας  την οικονομική αστάθεια λόγω των πολιτικών της λιτότητας, αλλά και λόγω της αποποίησης του ρόλου του κυρίαρχου-τελικού πιστωτή για τα ευρωπαϊκά χρέη.  Είναι επείγουσα και επιτακτική ανάγκη η αλλαγή κατευθύνσεων στην ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική, με την αποκατάσταση των αναπτυξιακών ρυθμών και την επαναλειτουργία των αντίστοιχων ευρωπαϊκών θεσμών. Η μη αλλαγή των εφαρμοζόμενων πολιτικών, σημαίνει ότι οι υφεσιακές προοπτικές θα συνεχίσουν να επιδεινώνουν το διεθνές πλαίσιο και να επιτείνουν την αντιπαλότητα μεταξύ των εθνών, των περιοχών και των περιφερειών, με ανεπιθύμητες επιπτώσεις παγκοσμίως, όπως ακριβώς συνέβη κατά τη δεκαετία του 1930. Οι σημερινές πολιτικές των ανταγωνιστικών υφέσεων, αποδεικνύεται πλέον ότι δεν είναι λιγότερο επικίνδυνες από εκείνες των ανταγωνιστικών νομισματικών υποτιμήσεων που είχαν εφαρμοσθεί  κατά την περίοδο του μεσοπολέμου.

* Οικονομολόγος (πτυχιούχος οικονομικών επιστημών, 2ετές μεταπτυχιακό διοίκησης επιχειρήσεων στην τραπεζική/χρηματοοικονομική) – Αναλυτής Πληροφοριακών Συστημάτων (2ετές μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στα πληροφοριακά συστήματα), email : nikokal02@yahoo.gr, website : www.kallinikosnikolakopoulos.blogspot.com